کشاورزی هوشمند، مفهومی نوظهور است که به مدیریت زمین‌های زراعی و باغی با هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و رباتیک اطلاق می‌شود. هدف استفاده از هوشمندسازی در کشاورزی بهبود بخشیدن به کمیت و کیفیت محصولات و کاهش نیروی انسانی مورد نیاز طی فرآیند تولید است.
کشاورزی هوشمند تکنولوژی‌های مختلفی مانند سنسورها، نرم‌افزارها، ربات‌ها، اتصالات، موقعیت‌یابی و تجزیه و تحلیل داده‌ها را برای کشاورزان فراهم می‌کند. به این ترتیب کشاورزان می‌توانند در هر کجا زمین خود را کنترل کرده و با اطلاعات مفید به دست آمده از ابزارها بهترین تصمیم را بگیرند.
ابوالفضل شاهسوند، از کشاورزان پیشرویی است که هوشمندسازی در مزرعه خود را به‌طور ویژه مورد توجه قرار داده است. وی دکترای مدیریت، حقوقدان و محقق در حقوق شهروندی است و به عنوان تحلیلگر بازارهای مالی هم فعالیت دارد. گفت‌وگوی ما با این کشاورز پیشرو در حوزه هوشمندسازی را می‌خوانید.
در خصوص عمده فعالیت‌هایی که انجام می‌دهید، توضیحاتی ارائه فرمایید.
از سال ۱۳۷۵ همزمان با ورود به دانشگاه به امر کشاورزی، دامپروری و مرتع‌داری پرداختم و همیشه از کشاورزان پیشرو بودم؛ به‌طوری که اگر روش یا اصول جدیدی می‌آمد، بنده آن را کشت یا استفاده می‌کردم و به عنوان نمونه‌ای برای سایر کشاورزان جهت استفاده در سال زراعی آینده محسوب می‌شد.
کشت ۱۶۰ هکتار گندم و جو، ۱۰۰ هکتار ذرت و یونجه، پرورش ماهی گرم آبی و قزل‌آلای سرد آبی در استخر مزرعه به صورت دو منظوره نیز از دیگر اقداماتی است که انجام داده‌ام.
به جز کشاورزی و دامپروری در زمینه بتن نیز فعالیت داشتم و معدن شن و ماسه را راه‌اندازی کردم. برای یک دوره، بازرس و در دو دوره سه ساله عضو هیات مدیره انجمن شن و ماسه استان تهران بودم. همچنین از سال ۱۳۸۵ به عنوان مسئول QC استاندارد شن و ماسه و به عنوان مسئول فنی سازمان نظام مهندسی معدن فعالیت دارم.
علاوه بر این، در حوزه پیمانکاری راهسازی هم فعالیت داشته و شرکت پایدارسازان را تاسیس کردم که کار راه و باند انجام می‌داد و اولین کارم شهرک صنعتی خاوران بود. همچنین در خطه شمال کشور به ساختمان‌سازی مشغول شدم و ویلا و ساختمان‌های بسیاری را احداث کردم.
در شمال از فرصت استفاده کردم و گواهینامه ویژه نجات غریق دریا و قایقرانی و راهبری جت اسکی را نیز دریافت کردم. از طرفی، مربی تمام رشته‌های تیراندازی اعم از تفنگ و تپانچه بادی و جنگی، تراپ و اسکیت بوده و مربی رسمی فدراسیون نیز هستم.
پس از مراجعت به تهران، به فکر بسته‌بندی مواد غذایی اعم از شکر، قهوه و کاکائو، برنج و غیره افتادم که با تهیه زمینی، کارخانه آن را احداث کردم. از طرفی، به دلیل واردات یونیت دندانپزشکی، تصمیم گرفتم تا کارخانه‌ای برای این منظور راه‌اندازی کنم که خوشبختانه موفق به انجام این کار شدم.
در زمینه دامداری و کشاورزی از چه روشی استفاده می‌کنید؟
در زمینه دامداری نیز از روش سیدر گذاری و تلقیح مصنوعی گوسفند استفاده کردم که آن هم از کارهایی بود که کسی در این زمینه پیشگام نبود. در ضمن یک فارم پرورش و اصلاح نژاد بز سانن احداث کردم که هر بز به میزان ۳ کیلوگرم شیردهی دارد.
در زمینه کشاورزی نیز از روش آبیاری تحت فشار و آبیاری تیپ استفاده کردم تا هیچ آبی هدر نرود و کشت را به گونه‌ای انجام می‌دهم که با آب و خاک کشورمان تطابق داشته باشد. در واقع با پیشرفته‌ترین ماشین‌آلات موجود در ایران، مراحل کاشت و داشت و برداشت را انجام می‌دهم.
شعار بنده همیشه این بوده که در کشاورزی؛ کمترین کود، کمترین آب و کمترین سم مورد استفاده قرار گیرد، چراکه کشور ما از لحاظ آب همیشه در بحران است. رویکرد بنده این بوده که از تمامی سیستم‌های آبیاری نوین استفاده کنم و هر چند که هزینه آن زیاد بود، اما خوشبختانه در عوض هدررفت آب نداشتیم.
در زمینه کشاورزی و دامپروری صنعتی که از زمینه‌های فعالیت شما است، چه اهدافی را دنبال می‌کنید؟
در زمان قدیم هر کشاورز مثلا ۳ هکتار زمین داشت که در زمان انتقال این آب، نیمی از آن در جوی آب هدر می‌رفت، از همین‌رو بنده با سیستم لوله‌کشی و آبیاری تحت فشار و همچنین خرید زمین‌های همجوار، مزرعه ۱۰۰ هکتاری به صورت مجتمع کشاورزی احداث کردم که دارای چند حلقه چاه مجوزدار است.
همچنین با استفاده از ماشین‌آلات به‌روز دنیا با کشاورزی سنتی خداحافظی کردم که با این کار حداقل ۵۰ درصد افزایش محصول داشتم. از آنجا که آلمان بهترین شرکت‌های سم و کود را دارد، در ارتباط با این شرکت‌ها و خرید محصول از آن‌ها بهترین کارایی را شاهد بودیم.
البته مشکل موجود، وجود واسطه‌ها است که اگر در انجمن دوستی ایران و آلمان و در ملاقات‌های B2B با طرف‌های مقابل آشنا شویم و طرح موضوع کنیم، می‌توانیم مشاوره‌های لازم را بگیریم، به صورت مستقیم مواد مورد نیاز را به صورت دست اول و اورجینال تهیه کنیم و نماینده رسمی آن‌ها در ایران باشیم.
در خصوص اقتصاد کشاورزی و جایگاه آن در دنیای امروز توضیح دهید.
در این زمینه هر چقدر هزینه‌های خود را کاهش دهیم، عایدی و درآمد ما بیشتر می‌شود. اقتصاد یعنی استفاده بهینه از منابع کمیاب تولید در بخش کشاورزی، منابع کمیاب شامل آب، زمین، کود و سم که اگر مدیریت کنیم، می‌توانیم اقتصاد کشاورزی را در مزرعه خودمان پیاده کنیم.
کشورهای خارجی خیلی در این زمینه کار کرده‌اند و در زمین‌های کشاورزی، مهندس مقیم دارند، ولی متاسفانه در کشور ما این‌گونه نیست و هر کشاورزی با توجه به تجارب خودش پیش می‌رود.
از آنجایی که بسیاری از کشاورزان ما، از نسل قدیمی هستند، با همان شیوه سنتی کار را انجام می‌دهند، ولی ما با استفاده از شیوه‌های جدید و ماشین‌آلات روز دنیا، بستر را به‌طور عالی آماده می‌کنیم، چراکه اگر بستر به خوبی آماده نشود و شخم، عمیق نباشد و کلوخ‌ها خرد نشده باشد، نمی‌توان به خوبی کشت کرد؛ بنابراین باید از ماشین‌آلات درجه یک استفاده کرد، زیرا ماشین‌آلات قدیمی اصلا به صرفه نیستند و هزینه آن‌ها بالا است و کارایی لازم را هم ندارند.
البته از ماشین‌آلات جدید آلمانی استفاده می‌کنیم که بسیار راضی هستیم و عملا کارمان را بسیار خوب انجام می‌دهند. نکته دیگر در خصوص اقتصاد کشاورزی این است که باید ببینیم که چقدر سرمایه‌گذاری و چه میزان برداشت می‌کنیم. به عنوان مثال، برای یک هندوانه اگر به صورت غرقابی باشد، حدود ۲۰۰ لیتر آب صرف می‌شود؛ به این ترتیب یک هندوانه تا زمانی که به عمل بیاید، حدود ۳۰۰ هزار تومان آب مصرف کرده، در صورتی که کیلویی ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان خریداری می‌کنند.
به اعتقاد بنده، دولت باید این‌ها را محاسبه کند و الگوی کشت ارائه دهد و طوری نباشد که به دلیل پایین بودن قیمت یک محصول به علت کاشت زیاد در آن سال زراعی توسط کشاورزان، حتی چیدن آن مقرون به صرفه نباشد.
به عنوان مثال، امسال تعداد زیادی از کشاورزان، سیب زمینی کاشته‌اند و به علت کشت و عرضه زیاد، روی دست‌شان مانده که برای جلوگیری از این موضوع باید ادارات جهاد کشاورزی هر منطقه‌ای، الگوی کشت ارائه دهند که به همین منظور، باید نیاز کلی کشور مشخص شود و در ادامه با توجه به اقلیم، آب و خاک هر منطقه، تقسیم‌بندی‌های محصولات و میزان هکتار تحت کشت آن محصول بین استان‌ها انجام شود.
همچنین جهاد کشاورزی هر استان، نظارت‌های لازم را بر کشت و تولید داشته باشد و ترجیحا خرید تضمینی برای آن محصول تولیدی هم در نظر بگیرد. ما باید با اقتصاد کشاورزی و با در نظر گرفتن تمامی این آیتم‌ها، استفاده بهینه از منابع کمیاب داشته باشیم تا بتوانیم تولید بهینه را انجام دهیم.
آیا مشابه این نوع ماشین‌آلات در کشورمان وجود دارد؟
در بازدیدی که از کشورهای خارجی داشتیم، متوجه شدیم که کارایی ماشین‌آلات مدرن و حتی لوازم آن‌ها، اصلا در ایران مشابه ندارد، بر همین اساس این دستگاه‌ها را وارد و شروع به استفاده از آن‌ها کردیم که به تدریج در حال نهادینه شدن بین کشاورزان است.
سپس به هر شکل ممکن؛ هزینه‌های اضافه در مرحله کاشت، داشت و برداشت را کاهش دادیم تا بهره‌وری را افزایش دهیم. خوشبختانه در این زمینه موفق بوده‌ایم و سعی ما بر این بوده که از نیروی کار کمتری استفاده کنیم؛ به‌طوری که بیشتر کارها را ماشین‌آلات انجام دهند؛ بنابراین به این شکل هزینه‌های تمام‌شده تولید کاهش می‌یابد.
موضوعی که در دنیای امروز به شدت مورد توجه قرار گرفته، هوشمندسازی کشاورزی است. کشاورزی هوشمند دارای چه ویژگی‌هایی است؟
در هوشمندسازی کشاورزی، باید بدانیم که گیاه چه زمانی نیاز به آب، نور، کود یا سم دارد و همه این‌ها می‌تواند در مزرعه توسط ریز پرنده به صورت کامل اسکن شود. بدون استفاده از ریز پرنده، باید هر روز یک نفر مزرعه را دور بزند، ولی با استفاده از آن، به شکل کامل و از بالا، تمام موارد رصد شده و نیروی انسانی حذف می‌شود.
در اسکن کلی مزرعه توسط ریز پرنده‌ها، قسمت‌هایی که کود کمتری خورده است، به صورت زرد رنگ نشان داده می‌شود و شما می‌توانید از مرکز کنترل هوشمند مزرعه، به‌گونه‌ای تنظیم کنید که آن نقطه کود بیشتری دریافت کند. به عنوان مثال، نقاطی از مزرعه که علف هرز بیشتری دارد، مشخص می‌شود تا یک بار دیگر سم علف‌کش در آن نقطه مورد استفاده قرار گیرد.
همچنین در کشاورزی هوشمند، نقاطی از مزرعه که محصول آن زودتر می‌رسد یا قسمت‌هایی که زودتر به گل می‌نشیند را نشان می‌دهد تا کشاورز بتواند مزرعه خود را به نحو صحیحی مدیریت کند. موارد مذکور فقط بخش کوچکی از کارکردهای کشاورزی هوشمند است و در بسیاری از قسمت‌ها ما می‌توانیم از هوشمندسازی استفاده کنیم.
برای مثال، نحوه صحیح آبیاری کردن مزرعه یکی از این موارد است؛ به شکلی که زمان لازم برای آبیاری، جلوگیری از هدررفت آب و چک کردن نازل‌ها بدون اینکه چندان متکی به کارگر باشد، امکان‌پذیر می‌شود. حتی اگر قطعه‌ای از زمین آب نخورده باشد، آلارم می‌دهد که در این قسمت مشکل آبیاری وجود دارد. در واقع تمام این موارد و مشابه این‌ها از طریق اسکن‌های سه بعدی، جی پی اس و ریز پرنده قابل پیگیری و رفع است.
آیا سرمایه گذاری در کشاورزی هوشمند، توجیه اقتصادی دارد؟
اگر صاحب و مالک زمین خود شما باشید، توجیه اقتصادی دارد. درست است که کشاورزی هوشمند هزینه دارد، ولی این هزینه برای یک بار انجام می‌شود و برای چندین سال می‌توان از آن استفاده کرد. ممکن است یک تا دو سال اول، معطوف به جبران هزینه‌ها باشد، اما این سیستم دائمی است و امکان به‌روزرسانی آن وجود دارد.
کشاورزی هوشمند، کارایی بسیاری دارد و با فروش مقداری از محصول مزرعه یا باغ، می‌توان هزینه های هوشمندسازی را جبران کرد. می‌توان گفت، فردی که اقدام به هوشمندسازی می‌کند، در سطح بالاتری نسبت به دیگر کشاورزان قرار می‌گیرد و تبدیل به الگویی برای سایر کشاورزان می‌شود؛ به این ترتیب امکان توسعه آن در کل کشور وجود خواهد داشت.
از هوشمندسازی در مزارع به عنوان عامل مهمی در تامین امنیت غذایی و جلوگیری از گرسنگی بشر در آینده، نام برده می‌شود. به عنوان فردی پیشرو در زمینه اقتصاد کشاورزی هوشمند، چه نظری در این رابطه دارید؟
ممکن است در ابتدای امر مخالفت‌هایی با هوشمندسازی وجود داشته باشد و برخی عکس‌العمل‌های منفی نشان دهند و اقدام به سرمایه‌گذاری نکنند، اما وقتی که کشاورزان پیشرو این کار را انجام دهند و تفاوت برداشت محصول بین مزرعه هوشمند و غیرهوشمند برای کشاورز سنتی ملموس شود، آن‌ها هم اقدام به هوشمندسازی خواهند کرد.
قطعا این چرخه راه‌اندازی می‌شود، افراد زیادی را با خود همراه می‌کند و از جهت تولید کالاهای استراتژیکی مانند گندم یک آسودگی خاطر فراهم می‌کند. با توجه به اینکه کشورمان به لحاظ جفرافیایی و ژئوپلیتیکی در منطقه سوق‌الجیشی قرار دارد، باید بتواند نیازهای کالاهای استراتژیک مانند گندم را خودش تامین کند. میزان مصرف گندم داخلی ۱۱ میلیون تن است که به سادگی می‌توان با هوشمندسازی مزارع، به خودکفایی رسید و دیگر نیاز به واردات گندم نباشد.
شما یکی از رموز موفقیت خود را در استفاده از محصولات شرکت‌های آلمانی می‌دانید. محصولات تولیدشده در این کشور چه ویژگی‌های خاص و متمایزی دارند؟
این موضوع بر هیچ‌کس پوشیده نیست که آلمان در زمینه سموم کشاورزی حرف اول را می‌زند و از سایر کشورها جلوتر است. در واقع این کشور در زمینه سم و کودهای مایع، کودهای جامد و سموم کشاورزی حرف اول را می‌زند و ما توانسته‌ایم با استفاده از محصولات آلمانی عملکرد خود را افزایش دهیم.
به عنوان مثال، اگر با یک سم ایرانی، سه مرتبه باید سم پاشی با استفاده از تراکتور انجام شود تا علف‌های هرز مزرعه از بین برود، با سم آلمانی یک مرتبه سم پاشی کفایت می‌کند که منجر به کاهش هزینه‌ها هم می‌شود.
در رابطه با انتقال تکنولوژی و دانش تولید این محصولات به ایران، چه اقداماتی صورت گرفته یا باید صورت گیرد؟
در زمینه انتقال دانش و تکنولوژی به ایران و بومی‌سازی محصولات آلمانی، اگر توافقنامه‌ای با همکاری انجمن دوستی ایران و آلمان منعقد شود، می‌توانیم کارخانه‌های آلمانی را به ایران بیاوریم و با استفاده از مواد اولیه، نیروی ارزان، زمین‌ها و منابع موجود، سم و کود را تحت لیسانس آن‌ها در داخل کشور تولید کنیم تا مورد استفاده قرار گیرد.
سم و کود آلمانی در جهان بی‌نظیر است و قطعا در کشورمان، استقبال زیادی از تولید این محصولات می‌شود. البته برای شکل‌گیری این تعاملات، نیازمند همکاری وزارت جهاد کشاورزی و اتاق بازرگانی هستیم و قطعا انجمن دوستی ایران و آلمان نیز می‌تواند در این میان، نقش بسیار مهمی را ایفا کند.
گسترش مناسبات اقتصادی و تجاری ایران و آلمان و تشکل‌هایی مانند انجمن دوستی، تا چه اندازه بر توسعه اقتصاد کشاورزی و کشاورزی هوشمند در کشورمان تاثیر خواهد داشت؟
به نظر بنده، بسیار مفید است و اصلا بدون وجود اتاق بازرگانی و انجمن دوستی ایران و آلمان، کار ما هزار برابر سخت‌تر است. وجود این انجمن دوستی، موجب افزایش اعتماد بین طرفین در نقل و انتقال پول و کالا می‌شود و در واقع نقش میانجی، داور و راهنما را ایفا می‌کند.
به اعتقاد بنده، نقشی که انجمن دوستی ایران و آلمان می‌تواند ایفا کند، از نقش ما و نقش آن کارخانه مهمتر است و اگر وارد میدان شوند و پای کار بایستند، نه‌تنها در این عرصه، بلکه در تمام عرصه‌هایی که آلمان تکنولوژی خوبی دارد، می‌توانیم تعاملات موثری داشته باشیم. قطعا آینده خوبی بین ایران و آلمان برقرار خواهد بود و امیدواریم با حمایت‌های این انجمن بتوانیم به اهدف مورد نظر دست یابیم.
برگرفته از ماهنامه شماره ۸۹ دنیای سرمایه گذاری
پایگاه خبری دنیای سرمایه گذاری آنلاین
