سوسک سرخرطومی حنایی یکی از مهمترین آفات نخیلات در کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی است. این آفت در اواخر دهه ۱۳۶۰ شمسی، از کشور عمان وارد کشور ایران شده و بر روی درختان نخل در استان سیستان و بلوچستان در شهرستان سراوان به ثبت رسید.
هم اکنون در استانهای جنوبی کشور مانند هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان و فارس آلودگی به این آفت دیده شده است. به دلیل عدم رعایت مسائل قرنطینه ای این سوسک که بومی مناطق استوایی آسیا است به مناطقی از شمال آفریقا (در تونس و مراکش) و اروپا (برای اولین بار در اسپانیا ثبت شد) نیز نفوذ کرده است.
این حشره در اوایل سال ۲۰۰۹ میلادی نیز در قاره آمریکا موجب خسارت به نخیلات و درختان موز و نارگیل شد. این حشره پس از رسیدن به درخت، اقدام به حفر تونل در داخل تنه درخت و پاجوش ها می کند. سوسک ماده پس از ایجاد حفره ها، تخم ریزی کرده و حدود ۵۰۰ -۲۰۰ تخم رها می کند.
بافت های جوان درخت تغذیه مناسبی برای لاروهای بیرون زده از تخم هاست و این تغذیه از بافت خرما تا پایان مرحله لاروی (حدود یک ماه) ادامه دارد. حشره ماده، بیشتر تخم گذاری را در محل اتصال برگ به ساقه و در تاج درخت انجام می دهد. لارو سوسک، می‌تواند سوراخ هایی به طول یک متر در تنه درخت خرما ایجاد کرده و پس از مرگ یک درخت به سمت یک درخت دیگر پرواز میکند.
درخت نخل به‌عنوان نماد مقاومت، یکی از مهمترین دلایل سکونت بخش قابل ملاحظه ای از مردم در فلات مرکزی و مناطق جنوبی کشور است و با تولید بیش از یک میلیون تن خرما (ایران جزو سه کشور برتر بزرگ تولید کننده خرما در دنیاست)، حدود ۵۰۰ هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده و عدم توجه به کنترل این آفت در آینده موجب ایجاد خسارات جبران ناپذیر اقتصادی و اجتماعی خواهد شد، لذا سازمان انرژی اتمی در راستای منویات مقام معظم رهبری و سیاستهای کلی سند راهبردی صنعت هسته ای در افق ۱۴۰۲ مبنی بر بهره مندی بیشتر مردم از فناوری راهبردی هسته ای، در دو سال گذشته اقدام به ارائه راهکارهایی برای حل آفات در بخش کشاورزی نموده است و همواره سعی کرده تا نقش خود را در سلامت غذا و ارتقاء امنیت غذایی کشور بیش از پیش نمایان تر نماید.
یکی از مهمترین این اقدامات، بکارگیری امواج مایکرویو و ساخت دستگاههای آفت زدای ماکرویو است که اولین سامانه با نام “آروان پرتو” با هدف حذف آفات حبوبات، غلات و گیاهان دارویی و میوه های خشک در بهمن سال ۱۴۰۱ در برج میلاد تهران رونمایی گردید و سامانه صنعتی “آروان پرتو” با توان ۶۰ کیلووات نیز با حضور سرپرست وقت وزارت جهاد کشاورزی و رییس سازمان انرژی اتمی در سال ۱۴۰۲ و در محل سازمان انرژی اتمی ایران در تهران رونمایی گردید.
در ادامه سیاست بهره مندی بیشتر مردم از ظرفیت های موجود در صنعت هسته ای کشور و با تاکیدات رییس محترم سازمان انرژی اتمی، مردادماه سال ۱۴۰۲ در جلسه ای سه جانبه با حضور استاندار هرمزگان، نماینده سازمان انرژی اتمی (معاون سازمان و مدیر عامل شرکت توسعه کاربرد پرتوها) و نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی (رییس سازمان حفظ نباتات کشور و رییس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان) موضوع آسیب های سوسک سرخرطومی حنایی مطرح و طی آن تفاهم نامه ای برای طراحی و ساخت یک دستگاه رینگ میکرو ویو برای مبارزه با سوسک سرخرطومی حنایی توسط شرکت توسعه کاربرد پرتوها امضا شد و مقرر گردید طی یک برنامه سه الی چهار ماهه دستگاه مذکور ساخته شود.
رینگ مایکروویو یک تجهیز جدید با تکنولوژی پیشرفته، مبتنی بر دانش روز و سازگار با محیط زیست است که مبنای عملکرد آن بر اساس تکنولوژی مایکروویو است. با توجه به اینکه این سیستم می‌تواند به خوبی بر علیه باکتری، حشرات و انواع ارگانیسم‌های مضر عمل کند، از آن برای آفت‌زدایی از درختان به ویژه درخت نخل استفاده می‌شود.
همانطور که در بالا اشاره شد، شروع فرایند از بین رفتن نخل با حمله‌ی سوسک قرمز به قسمت بالایی یا تاج درخت همراه بوده و پس از آن سوسک ماده بر روی درخت شروع به تخم‌گذاری میکند. یکی از علائم رایج این پدیده خم شدن شاخه‌های قدیمی است که درخت به شکل یک چتر باز می‌شود.
حمله پروانه پالم در دراز مدت همین نتایج را برای درخت نخل ایجاد میکند. نشانه رایج این حمله این است که این پروانه‌ها لبه‌های شاخه‌های جدید را از بین برده، مانع رشد طبیعی آن‌ها می‌شوند. همچنین یک نشانه دیگر، وجود خاک اره در حاشیه پشت برگ‌ها است.
با این رویه به تدریج درخت نخل به سمت مرگ حتمی سوق داده می‌شود. برای مبارزه با این هجوم سوسک ها، امواج مایکروویو در لایه‌های مختلف تنه نخل نفوذ کرده و با حشره در هر بازه‌ای از زندگی که باشد (تخم، لارو، شفیره، حشره بالغ) برخورد میکند.
با اطمینان می‌توان گفت که در سراسر جهان هیچ روش درمانی وجود ندارد که بتواند نتایجی به این خوبی را ارائه کند. درمان با سیستم مایکروویو سازگار با محیط زیست است. این روش از ریشه با سایر روش‌های آفت‌زدایی از درخت نخل متفاوت است چرا که از انرژی پاک در فرکانس بالا استفاده میکند که سازگار با محیط زیست است و ضرری برای انسان و گیاه ندارد. استفاده از سیستم مایکروویو امن و بی خطر است چرا که هیچ تشعشعی از آن نشت نمی‌کند.
درمان با این سیستم سریع و فوری صورت می‌گیرد چرا که تمام عوامل آفت‌زا را از بین می‌برد. این درمان بسته به میزان آفت‌زدگی درخت نخل بین ۲۰ تا ۶۰ دقیقه زمان می‌برد. روش مایکروویو روشی ۱۰۰ درصد موثر است. امروزه این روش به عنوان روش نهایی برای احیای درخت آفت زده و در آستانه مرگ به کار می‌رود.
از ملزومات اساسی برای موفقیت این روش این است که لارو حشره، قلب درخت نخل را تخریب نکرده باشد. این پدیده تنها پس از پاکسازی دقیق قسمت تاج و برداشتن شاخه‌های آفت‌زده و قسمت‌هایی از تنه که دچار آفت نشده باشد، قابل تشخیص است. این روش در نقاط مختلف دنیا انجام شده است که هزاران نخل تاریخی را از خطر مرگ حتمی نجات داده‌اند.
فاصله تاج درخت نخل تا زمین حدوداً ۱۰ تا ۱۲ متر می‌باشد که دستگاه “رینگ مایکروویو” دقیقاً در زیر تاج درخت نخل قرار می‌گیرد، بنابراین قسمتی از تنه را که نمی‌توان با پاکسازی دارویی و بیولوژیکی به آن دسترسی پیدا کرد، آفت‌زدایی میکند. به همین دلیل است که سیستم رینگ مایکروویو بهترین سیستم موجود در پاکسازی گونه‌های نخل با میزان موفقیت بالاست.
این دستگاه، پیشرفته و مجهز به منابع مایکروویو مستقل است که انرژی کنترل شده را با فرکانس‌های بسیار بالا به مرکز درخت نخل می‌تاباند. رینگ مایکروویو مجهز به بخش‌هایی است که می‌توانند (با دقت بالا و از طریق کنترل از راه دور) در اطراف تنه درخت خرما باز و بسته شوند.
در نمونه‌های خارجی هم به دلیل فاصله ۱۰ تا ۱۲ متری رینگ مایکروویو از سطح زمین و همچنین سیستم کنترلی بی‌سیم که در فاصله ۵ تا ۷ متری می‌توان دستگاه را کنترل کرد. شایان ذکر است، درمان گونه های نخل با دستگاه رینگ مایکروویو توسط آژانس حفاظت از محیط زیست ایتالیا آزمایش و تایید شده است. این روش در سال‌های گذشته با موفقیت زیادی در بسیاری از کشورهای جهان مانند ایتالیا، اسپانیا، فرانسه، امارات، ترکیه و … اجرا شده است.
“رینگ مایکرویو” ساخته شده در سازمان انرژی اتمی ایران که با نام “آریو رینگ” نام گذاری شده است، برای اولین بار در کشور و با هدف از بین بردن حشرات چوب خوار درختان با محوریت شرکت توسعه کاربرد پرتوها و در زمانی حدود چهار ماه طراحی و ساخته شد. این دستگاه محصول یک حرکت جهادی بوده و دستاوردی دانشی و کاربردی از متخصصین جوان کشورمان در صنعت هسته ای است. این دستگاه فناورانه که تلفیقی از مهندسی برق، مکانیک، فیزیک و … است شامل چهار بخش اصلی به شرح زیر می‌باشد:
- حلقه موج با توان تابشی Kw 12
- بالابر هیدرولیک با قابلیت جابجایی تا ارتفاع ۱۰ متر
- سامانه خنک کننده
- مولد توان (Kw 60)
در دوازدهم بهمن ماه سال ۱۴۰۲ و همزمان با سفر استانی جناب آقای دکتر رئیسی، رییس محترم جمهور به استان هرمزگان گام مهم دیگری در ارتباط موثر بین سازمان انرژی اتمی و بخش راهبردی کشاورزی کشور برداشته شد و مراسم رونمایی از “رینگ مایکرویو (با نام آریو رینگ)” در حضور وزیر محترم جهاد کشاورزی در سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان و در اولین روز دهه مبارک فجر انجام پذیرفت. امید است استفاده از این محصول فناورانه موجب درمان یکی از بیماری مهم در بخش نخیلات کشور گردد و مردم عزیزمان بیش از پیش حضور موثر فناوری هسته ای را در زندگی خود لمس نمایند.
نویسنده: سید پژمان شیرمردی – معاون سازمان انرژی اتمی ایران
