صادرات غیرنفتی ایران از ابتدای سال ۱۴۰۲ تاکنون تغییر چندانی نسبت به سال قبل نداشته است. بنا بر آمارهای انتشاریافته، صادرات کالاهای غیرنفتی کشورمان بالغ بر ۴۵ هزار و ۷۵۸ تن و به ارزش ۱۵ میلیارد و ۹۰۶ میلیون دلار بوده که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۲۸/۵۶ درصد افزایش وزنی داشته است، با این حال از نظر ارزش دلاری با کاهشی در حدود ۷/۹۷ درصد مواجه شده است. از سویی میزان واردات کشور در همین مدت با افزایش ۶/۱۸ درصدی به ۱۱ هزار و ۸۴۲ تن و از نظر ارزشی نیز به ۱۹ میلیارد و ۵۳۹ میلیون دلار رسیده است. طبق آمارهای منتشر شده، در چهارماهه نخست سال ۱۴۰۲ سهم صادرات به کشورهای مختلف مانند چین ۲۹/۲۰ درصد به ارزش ۴ میلیارد و ۶۴۴ میلیون دلار، عراق ۱۸/۴۰ درصد به ارزش ۲ میلیارد و ۹۲۷ میلیون دلار، ترکیه با ۱۲/۵۷ درصد به ارزش ۲ میلیارد دلار، امارات متحده با ۱۱/۱۸ درصد به ارزش یک میلیارد و ۷۷۸ میلیون دلار و هند با ۳/۹۲ درصد به ارزش ۶۲۴ میلیون دلار بوده است.
با بررسی آمارهای موجود می‌توان دریافت؛ اگرچه وزن صادرات کالاهای غیرنفتی افزایش یافته، اما ارزش آن‌ها از نظر دلاری کاهش یافته و در مقابل، ارزش دلاری کالاهای وارداتی افزایش یافته است. با توجه به اینکه در چهارماهه نخست سال جاری ۴۵ میلیون و ۷۵۸ هزار تن کالا به ارزش ۱۵ میلیارد و ۹۰۶ میلیون دلار از کشور صادر شده، ارزش هر تن کالای صادراتی از کشور در این مدت به‌طور متوسط حدود ۳۴۸ دلار بوده است. در حالی که با توجه به واردات ۱۱ میلیون و ۸۴۲ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۵۳۹ میلیون دلار طی چهارماهه نخست امسال، ارزش هر تن کالای وارداتی حدود ۱۶۵۰ دلار بوده؛ در حالی که در سال ۱۴۰۱ ارزش هر تن کالای وارداتی حدود ۴۳۵ دلار قیمت داشته که نشان‌دهنده کاهش ۸۸ دلاری در هر تن کالا می‌باشد. از طرفی، هر تن کالای وارداتی به کشور ارزشی در حدود سه برابر کالاهای صادراتی داشته است.
مهمترین عامل در این عدم توازن را باید تفاوت بنیادین کالاهای صادراتی و وارداتی دانست؛ چنانکه بخش عمده واردات ایران شامل ماشین‌آلات و کالاهایی با ارزش افزوده بالا است و در مقابل، بخش عمده کالاهای صادراتی ایران کالاهای با ارزش افزوده پایین و مواد خام بوده است. حتی در مورد صنایعی مانند فولاد نیز با صادرات با ارزش افزوده پایین و واردات فولادهای آلیاژی با کیفیت بالا و ارزش افزوده بیشتر مواجه هستیم. از طرفی، کاهش ارزش کالاهای صادراتی ایران مانند فولاد به دلیل تخفیف‌های ارائه شده از سوی تولیدکنندگان روسی را نیز باید به این عامل افزود. با توجه به آمارها و تحلیل ذکر شده، می‌توان گفت که وضعیت موازنه تجاری ایران، صادرات و واردات نیازمند اصلاح بنیادین و حرکت به سوی تولید کالاهایی با ارزش افزوده بالاتر و فاصله گرفتن از خام فروشی است.
مرتضی فغانی عضو اتاق بازرگانی تهران
