سال‌هاست که ایران به بهانه‌های مختلف با انواع تحریم‌های بین‌المللی روبه‌رو است و به دلیل برخی از ملاحظات، آثار شوم این تحریم‌ها انکار شده؛ اما واقعیت این است که تحریم‌ها، همچون سرطان بدخیم، تمام تاروپود اقتصاد را تحت‌الشعاع قرار داده و علاوه بر هدر رفت میلیاردها دلار ثروت، صدمات جبران‌ناپذیری را به اقتصاد کشورمان وارد ساخته که می‌توان به از دست رفتن تاریخی فرصت‌های کریدوری ایران در منطقه اشاره کرد. از دیرباز، ایران به دلیل قرار گرفتن در چهارراه عبوری آسیا و اروپا و همچنین دسترسی به کشورهای شمالی و آب‌های آزاد و خلیج‌فارس، همواره نقش پررنگی در بازرگانی و حمل‌ونقل کالا در سطح بین‌الملل داشته است. وجود مسیر و کاروانسرهای متعدد در گوشه و کنار کشور، گواه بر این موضوع هستند که کریدورهای ایران، جزو ایمن‌ترین و نزدیک‌ترین مسیر برای حمل کالا برای بازرگانان بوده است. اکنون مجموع طول جاده‌های کشور بیش از ۲۲۱ هزار و ۳۵۳ کیلومتر برآورد می‌شود که از این میزان، بیش از ۸۸ هزار و ۸۷۳ کیلومتر آن مربوط به راه‌های بین‌شهری است. همچنین حدود ۱۵ هزار کیلومتر مسیر ریلی در کشورمان وجود دارد که از این میزان، حدود ۱۳ هزار کیلومتر آن به خطوط اصلی اختصاص دارد. تمامی این مسیرها، اعم از جاده‌ای و ریلی به بنادر دریایی یا فرودگاه اتصال دارند که مجموع آن‌ها، ظرفیت مناسبی از شبکه حمل‌ونقل کشورمان را در سطح منطقه به نمایش می‌گذارند. هرچند ظرفیت حمل‌ونقل کشورمان در نگاه اول از جهت طول و مقیاس قابل تحسین به نظر می‌رسد؛ اما با کمی تعمق مشخص می‌شود که به دلیل استمرار تحریم‌ها، کاهش منابع مالی و بی‌توجهی مدیران در ادوار گذشته، اهم کریدورها ناقص مانده و این نقصان تمامی ظرفیت‌های کریدوری کشورمان را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. از جمله می‌توان به مسیر ریلی ناتمام رشت – آستارا به طول ۱۶۰ کیلومتر اشاره کرد که در کریدور شمال – جنوب قرار گرفته و به عنوان پل ارتباطی بین کشورهای اروپایی با اقیانوس هند و خلیج‌فارس از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین این کریدور، کشورهای شمال اروپا، اسکاندیناوی و روسیه را از طریق ایران به کشورهای حوزه خلیج‌فارس، حوزه اقیانوس هند و جنوب شرقی آسیا متصل می‌کند. اکنون وجود نقصان در این مسیر، تمامی ظرفیت این کریدور را که گاهی به‌صورت حمل‌ونقل ترکیبی استفاده می‌شود، زایل و به دیگر معنا تباه کرده است. از دیگر موارد می‌توان از راه‌آهن ناتمام چابهار – زاهدان نام برد. سال‌هاست که بخشی از این مسیر به طول ۶۲۸ کیلومتر که یکی از طولانی‌ترین و اقتصادی‌ترین محورهای ریلی کشور است، ناتمام مانده است. کریدوری که با تکمیل آن، تنها بندر اقیانوسی کشور یعنی چابهار به زاهدان و از مرکز استان به شبکه ریلی سراسری متصل می‌سازد. هرچند که به‌تازگی با عقد قرارداد با کشور روسیه یا اختصاص بودجه از محل صندوق توسعه، اقداماتی جهت رفع این نواقص برداشته شده؛ اما به جرات می‌توان گفت که سود و ثروت بیکران این تعلل‌ها به جیب رقبای منطقه‌ای سرازیر شده است. در واقع این اهمال‌کاری‌ها باعث شده تا کریدورهای رقیب، نظیر کریدور چین به اروپا از طریق خزر در شمال ایران، کریدور آسیا به اروپا از طریق بندر فاو عراق به ترکیه در غرب ایران، کریدور بندر گوار پاکستان به چین در شرق ایران و اخیرا نیز کریدور در دست بررسی چین، امارات، عربستان و اروپا مورد توجه بازرگانان قرار گیرند. تلاش‌ها جهت رفع این نواقص در حال انجام است؛ اما باید دانست که در بزنگاه تاریخ قرار داریم و این فرصت‌سوزی‌ها، تاوانی سخت برای منافع ملی‌مان در آینده‌ای نه‌چندان دور دارد؛ آینده‌ای که متعلق به فرزندان ایران است و همگی باید در قبال آن مسئول و پاسخگو باشیم.
فرهاد امیرخانی سردبیر
